Enik Recovery College, onderdeel van Lister, bestaat 10 jaar. Op deze plek voor en door ervaringsdeskundigen bloeien mensen met vaak ernstige psychische kwetsbaarheden op. Mensen helpen elkaar, en dat werkt. Wat is het geheim van Enik?
‘Hier heb ik geen medicijnen nodig om ontspannen te blijven.’ Ruben zit in het Trefpunt van Enik Woerden, omringd door anderen. Na een week crisisopname komt hij ’s middags even bijpraten. Monter vertelt hij hoe uitputtend het volle programma tijdens de opname was. Ik zie hoe anderen aandachtig luisteren en meeleven. En er wordt ook gelachen.
Enik Recovery College, zoals het voluit heet, is een bijzondere plek. Het is een leeromgeving en ontmoetingsplek door en voor mensen die ervaring hebben met ontwrichting door een psychische kwetsbaarheid of verslaving, en die willen werken aan hun ontwikkeling en herstel. Er komt geen hulpverlener aan te pas, er is geen intake, iedereen is welkom. Dat maakt Enik uniek.
Rustig en uitnodigend
3 dagen eerder, 10.40 uur. In het Sociaal Trefpunt van Enik Hoograven, de eerste en grootste Enik-locatie, druppelen mensen binnen. Er is een bar, een zithoek met hoekbank en fauteuils, houten tafels, groene planten en kleurige kunst. De ruimte is huiselijk, de sfeer rustig en uitnodigend. Mensen praten met elkaar, betrokken en vriendelijk. Het lijkt een willekeurige verzameling mensen.
Om 11 uur begint Werkgroep Spirit. In een lokaal op de derde verdieping bespreken 7 deelnemers onder leiding van facilitator Mickal en een co-facilitator wat er bij hen leeft. Facilitators zijn ervaringsdeskundigen die hebben geleerd onderlinge steun en open dialoog te stimuleren. Mickal: ‘Je leert mensen niet iets aan, maar faciliteert zelfonderzoek en delen: durf je te verwoorden waar je mee worstelt? Als facilitator breng je steeds jezelf er weer in, daarmee schep je gelijkwaardigheid.’
De komst van de journalist is afgestemd met de groep, maar de iets afwijkende start doorbreekt de gebruikelijke routine. ‘Kunnen we nu beginnen met de 2 minuten stilte?’ vraagt een deelnemer wat gespannen. De rust daalt neer. Gesloten ogen, diepe zuchten.
Het thema vandaag is bevrijding. Het is de week na 5 mei. ‘Bevrijd raken van verslaving klinkt voor mij beter dan herstellen van verslaving’, leidt Mickal het thema in. Bevrijding gaat voor hem ook over z’n vader: ‘Die kijkt altijd mee – die dwangmatige stem in jezelf.’ ‘Die constante conditionering’, reageert een deelnemer. ‘Dat je niet even kan genieten van het moment zelf.’ Er vallen lange stiltes, af en toe deelt iemand wat. Niemand die zich er ongemakkelijk over lijkt te voelen. Niets zeggen mag.
Geen rangen en standen
Alles bij Enik ademt ruimte. Om te zijn wie je bent, je te voelen zoals je je voelt, te doen wat jij nodig vindt, te praten of te luisteren. ‘Je hoeft je niet te verantwoorden’, zegt Lorissa Jonker, die Enik in Hoograven en Woerden aanstuurt. Bij Enik heerst rust, maar ondertussen gebeurt er veel. Lorissa: ‘Iedereen is heel gemotiveerd om te werken aan ontwikkeling en herstel. Dat reguleert zich vanzelf.’ Er komen mensen met zware depressies, psychoses, mensen die bipolair zijn, die verslaving, huiselijk geweld hebben meegemaakt. Rangen en standen zijn er niet. Medewerkers in dienst, vrijwilligers, deelnemers, bezoekers – iedereen is peer supporter en helpt de ander in zijn of haar herstel. ‘Je geeft elkaar kracht, stof tot nadenken’, zegt een deelnemer.
In Werkgroep Spirit worden de stiltes korter. Deelnemers vertellen over het stemmetje in zichzelf, dat over elk klein beslissinkje een mening heeft, hoge verwachtingen stelt en vindt dat je altijd maar moet presteren. ‘Het fijne van zo’n groep is dat je jezelf kunt uitspreken zonder dat er een oordeel is’, zegt een van hen. ‘In het begin kon ik alleen maar huilen’, zegt een ander. ‘Dat mocht gewoon. Doordat ze mij de ruimte gaven, gaf ik mezelf meer de ruimte.’ ‘Ik voel me niet meer zo alleen sinds ik hier kom’, merkt iemand op. ‘Door de herkenning en de verbinding. Op het schoolplein lijkt iedereen het voor elkaar te hebben, hier zijn alle maskers af. Dat maakt dat ik hier ontspannen zit.’
Open over kwetsbaarheden
Om 12.30 uur begint de eerste van een reeks HOP-bijeenkomsten (Honest, Open & Proud). HOP is, net als WRAP (waarover later meer), een wetenschappelijk bewezen Amerikaanse zelfhulpmethode. Facilitators Anne en Ginger helpen de 5 deelnemers te onderzoeken wanneer en hoe ze open willen zijn over hun psychische kwetsbaarheid. We starten met het opstellen van een steundocument. Dit komt in veel Enik-bijeenkomsten terug. Alle groepsleden kunnen zeggen waarmee zij zichzelf deze bijeenkomst steunen. De precieze formulering is aan de deelnemer, Ginger herhaalt die en voordat Anne hem op een flipover schrijft, herhaalt zij hem ook nog eens. Het komt plechtig over. Na enige aarzeling groeit de lijst gestaag. Ik steun mezelf door: ‘Het spannend te mogen vinden.’ ‘Oké te zijn met wat er is.’ ‘Te blijven ademen, ook al voel ik me onrustig.’ Stilte. Anne en Ginger kijken iedereen rustig aan. Er staan 8 punten op het vel. ‘Dank jullie wel voor het delen.’
Anne en Ginger vertellen wat over zichzelf, deelnemers volgen. Bijvoorbeeld Jim: ‘Ik ben 62, muzikant en slachtoffer van emotioneel misbruik, mishandeling en verwaarlozing. Dat heb ik tot 5 jaar geleden op m’n schouders gedragen. Ik ben hier om beter te leren omgaan met wanneer en hoeveel ik open ben. Ik bedien die klep niet goed; het is alles of niets. Dat veroorzaakt ongemak bij de ander, waardoor ik me weer niet prettig voel.’
Met een tekstje uit het lesboek over Marijke, die heel open is over haar kwetsbaarheden, en Jeroen, die juist heel gesloten is, buigen de deelnemers zich over de voor- en nadelen van hoe beiden omgaan met openheid. Ginger: ‘En niets is goed of fout.’ IJverig begint iedereen te schrijven. Waar ik niet verder kwam dan 1 voor- en nadeel per persoon, komen er uiteenlopende invalshoeken uit de groep bij. Leerzaam.
Fijne mensen
‘Wil je een kopje thee?’ vraagt iemand uitnodigend, terwijl ik wacht op een broodje. Gerard is vrijwilliger van JIJenIK, een vrije inloop in het Trefpunt. Gerard: ‘We bieden sociaal contact aan en voorlichting over Enik.’ Hij vertelt dat hij al 11 jaar zorg van Lister krijgt en sinds 10 jaar vrijwilliger is bij Enik. ‘Toen Enik net was opgericht, leek het een roze wolk, we hadden zo’n wauw-gevoel. Dat is nooit weggegaan. Het allerbeste is dat hier uitsluitend ervaringsdeskundigen komen. Daardoor wordt aanspraak gedaan op je eigen kracht en regie. Hier word je begrepen, en alles gaat vriendschappelijk en gelijkwaardig. Ik voel me hier nuttig, daar word ik heel blij van.’
‘Ik had best een vooroordeel toen ik hier 3 jaar geleden kwam’, vertelt Ketlin. Ze zit met een laptop in het Sociaal Trefpunt en kijkt me rustig aan. ‘Maar het bleken heel gemotiveerde, slimme en fijne mensen te zijn.’ Ze hoorde stemmen en was haar relatie, huis en geld verloren. ‘Hier kreeg ik weer een beetje zin om deel te nemen aan het leven.’ Inmiddels is ze in opleiding voor sociaal begeleider, is ze stagiair bij Enik en verzorgt ze creatieve workshops – ze is kunstenaar. ‘Je wordt hier gezien als normaal mens, dat gaf veel steun. Enik geeft me ook structuur. Ik word er sterker door, waardoor ik beter voor mezelf kan zorgen. Als het niet goed gaat, kun je het gewoon zeggen en word je er niet op afgerekend. Dat voelt heel veilig. Ik ben vrolijker en heb weer inspiratie. Heel fijn.’
Baukje komt dagelijks bij Enik. ‘Ik kwam uit een heel zware crisis. Het is ontzettend fijn om te merken dat ik niet de enige ben, en dat ik niet gek ben. Het belangrijkste wat ik hier leer is het sociale – ik ken heel veel mensen hier. Ik voel me er meer bij horen.’
Troost en steun
Op het terras zit Zoë met een schetsblok en waterverf. Ze is net begonnen aan een mandala. Ze woonde 5 jaar in een van de SSH-studentenwoningen in het Enik-gebouw, tot ze vorig jaar door een burnout uitviel van haar studie en uit haar woning moest. ‘Toen bleek Enik heel helpend. In therapie kun je van alles bespreken, maar Enik is minstens zo belangrijk voor mijn herstel. Je wordt hier gezien als mens. Ik vind hier troost en steun, dat helpt tegen de eenzaamheid.’ De tranen lopen over haar wangen. ‘Het kan zo eenzaam zijn dat alle vriendinnen en mijn omgeving zo’n ander leven leiden. Bij Enik snappen ze dat ik stress heb over dagelijkse dingen zoals boodschappen doen. Op een wachtlijst staan, een DSM-diagnose krijgen, het zelfstigma – iedereen hier heeft dat meegemaakt en snapt het. Er wordt veel gefocust op wat je wel kan. Zodat je sterker wordt, en je je realiseert: ik ben niet mijn klachten. Ik voel me hier heel welkom. Alleen dat helpt al.’
Enik is een veilige haven waar je geen masker op hoeft– het wordt steeds weer genoemd. Maar hoe stap je dan weer de buitenwereld in? ‘We zitten bewust middenin de stad’, zegt teammanager Lorissa. ‘En het is fijn dat ook buren in het Trefpunt komen. ‘Enik is een mini-maatschappij’, zegt vrijwilliger Gerard. ‘Dit is de veilige plek waar je kunt oefenen met je problematiek en jezelf sterker kunt maken, waardoor je bent voorbereid op de maatschappij.’ Ook Zoë ervaart dat zo: ‘Ik probeer nu een beetje uit m’n veilige Enik-bubbel te treden, want het is ook helpend om met mensen in contact te zijn die niet in herstel zijn.’
Gereedschapskoffer voor een goed gevoel
3 dagen later. Om 9 uur zitten er al verschillende mensen in het Trefpunt van Enik in Woerden. Deze jongste Enik-locatie werd 2 jaar geleden geopend in 2 lokalen van Het Baken, een kruising tussen een kerk en een buurthuis. Heel gezellig zijn de ruimtes niet, maar de verwelkomende sfeer maakt dat meteen goed. Peer supporters Nils en Bennie zijn onnadrukkelijk aanwezig, bereid tot een praatje voor wie dat wil.
In de WRAP-groep (Wellness Recovery Action Plan) leren deelnemers wat hen een goed gevoel geeft en welke gereedschappen je kunt inzetten als het niet goed met je gaat. Anton Pieter en Miranda leiden de bijeenkomst, aan een kring van tafels zitten 6 deelnemers. Ook hier maken ze eerst een steundocument. De een na de ander noemt iets op, inclusief Miranda en Anton Pieter. Ik steun mezelf door: ‘Niet te geforceerd te doen’, ‘In het hier en nu te blijven.’ ‘Plus één’, voegt iemand instemmend toe. ‘Te realiseren dat ik goed genoeg ben’ – ‘En dat durf ík te zeggen’, mompelt de deelnemer die deze inbracht. ‘Ruben’, wil iemand op het steundocument. Ruben is opgenomen en wordt gemist.
Het thema vandaag is de gereedschapskoffer voor een goed gevoel. Miranda tekent een koffer op de flip-over. Ondertussen schuift de zevende deelnemer aan. In rap tempo wordt het een na het ander opgenoemd dat een goed gevoel geeft: ‘Wandelen’, ‘Muziek luisteren’, ‘Haakpatronen maken’, ‘Peer support opzoeken’. De lijst in de koffer groeit aan tot 36 items, ondertussen wordt er veel gelachen. ‘Heeft er niemand therapie als remedie?’ vraagt Miranda met een grijns. De groep praat verder over steun, belangrijke eigenschappen van ondersteuners en hoe je je steunsysteem kunt versterken.
Terwijl de groep vervolgt, praat ik met Myrthe. 8 jaar geleden kwam ze naar Enik. ‘Ik zat nog heel diep. Ik heb een achtergrond in verslaving, armoede, huiselijk geweld en vroegkinderlijk trauma.’ Na jarenlang in overlevingsstand te hebben geleefd (‘Altijd vechten, mezelf overschreeuwen’), viel ze uit door paniekaanvallen. ‘Ik las over Enik dat je er werkt vanuit je kracht in plaats van uit je klacht. Dat sprak me aan.’ Ze begon meteen met de WRAP. ‘Ik zag: de facilitators worstelen ook met hun issues, en toch staan zij hier. Ik durfde voor het eerst weer wat perspectief te voelen.’ Enik voelde als een warm bad. ‘Ik leer hier dat ik goed ben zoals ik ben, en de her- en erkenning was heel steunend. Het gaf me hoop en inspiratie om toch nog iets met mijn leven te doen.’ Inmiddels is ze bij Enik in dienst en faciliteert ze groepen.
Eigen kracht
11.30 uur, Trefpunt, Enik Woerden. Suzanne heeft er 2,5 uur over gedaan om hier te komen. Ze is naar Zaandam verhuisd en weer aan het werk. Toch komt ze zo vaak ze kan op dinsdag en donderdag, de dagen dat Enik Woerden open is. ‘7 maanden geleden had ik niet verwacht dat ik zoals nu in het leven zou staan, of er zelfs nog zou zijn. Dankzij de steun van deze plek en mensen straal ik steeds meer m’n eigen kracht uit.’ Ze komt voor de Herstelwerkgroep vanmiddag. ‘En voor even gezellig samenzijn. We lachen met elkaar en leven erg met elkaar mee. Het maakt ook niet uit wat je afkomst is, wat je verdient of wat dan ook. Het fijne hier is dat je niet op een wachtlijst komt, je bent altijd welkom.’
Jordy heeft net de WRAP-bijeenkomst bijgewoond en blijft nog de hele middag in het Trefpunt. Dankzij Enik is hij lid van een gemeenschap, vertelt hij. ‘Ik vind hier begrip en ontmoet mensen met dezelfde moeilijkheden in het leven. Er moet hier niks. En hier is geen absolute waarheid; we vertellen wat onszélf heeft geholpen.’
Ongemakkelijke stilte
13 uur. De Herstelwerkgroep in Woerden, geleid door Nils en Miranda, komt voor de tweede keer samen. Ook hier komt Ruben in het steundocument: ‘Een kaarsje voor Ruben.’ De deelnemers delen hun ervaringen in hun herstelproces. Een vrouw die veel aan het woord is, vraagt ineens: ‘Hebben jullie ook een ggz-achtergrond? Diagnoses? Ik hoor stemmen. Maar je hoeft het niet te zeggen, hoor.’ Een ongemakkelijke stilte valt. Iemand vertelt in algemene bewoordingen over trauma dat ze heeft opgelopen. Stilte. Nils probeert het ongemak te neutraliseren: ‘Eigenlijk is het uitgangspunt van deze groep dat iedereen wel wat heeft.’ Sommige nieuwkomers hebben de Enik-omgangsvormen, die volgens Lorissa vanzelf groeien, nog niet helemaal in de vingers.
‘Mijn diagnose is Miranda’, zegt Miranda. Ze vertelt wat over zichzelf, waarna groepsleden volgen. Soms stelt iemand een aanvullende vraag. 1 deelnemer heeft nog niets gezegd – een jonge man, de vriendelijkheid zelve; geïnteresseerd, meelevend, bemoedigend glimlachend. ‘Ik voel meer de laatste tijd’, zegt hij. ‘Daar ben ik best content mee, want ik voelde heel weinig.’ Hij praat snel en zacht, alsof hij zo min mogelijk ruimte wil innemen. Hij vertelt dat een vriendin die een moeilijke tijd doormaakte, hem opzocht omdat ze zich fijn bij hem voelt. ‘Dat is belangrijk voor mij, omdat ik mezelf eigenlijk als slecht mens zie. Voor het eerst in 23 jaar was ik even trots op mezelf. 20 seconden, maar daardoor dacht ik: o, dat kan ook.’ Ik voel me ontdaan. Hoe kan zo’n zachtaardig persoon zo hard over zichzelf oordelen? ‘Het kost me veel energie’, vervolgt hij, ‘maar ik kan voor het eerst een beetje verliefd op de wereld zijn.’
Denken over het verleden
Na de pauze gaat het over het thema dat de groep heeft bedacht: aandacht voor het positieve. ‘Ik denk veel over het verleden’, zegt een jonge vrouw. ‘Ik kan dingen niet goed verwerken. Ik heb mijn spirituele kaarten weer opgepakt, dat maakt me blij. Een week geleden kon ik voor het eerst denken: wat is gebeurd, is gebeurd. Dat is echt een doorbraak.’ ‘Ik begrijp je wel’, zegt haar buurman. ‘Het verleden vormt je wel, maar bepaalt je niet.’ ‘Het kan ook naast elkaar bestaan’, reageert ze. ‘Ik kan erg last hebben van het verleden, maar ik kan ook erg genieten.’
Na afloop blijven de meesten nog wat hangen in het Trefpunt. Bovendien is Ruben langsgekomen, tussen crisisopname en onderzoek in het UMC door. De sfeer is vriendschappelijk, de belangstelling warm. Ruben: ‘Ik ben liever hier dan thuis. Thuis ben ik alleen, hier heb ik met iedereen een klik en kijken mensen niet zo naar mijn problemen. Je kunt over van alles praten, naast je ziektebeeld.’ ‘Het is hier oordeelloos’, zegt een ander, ‘hier raak ik wat van mijn problemen kwijt.’
‘Enik is een fantastische omgeving’, zei Myrthe een paar uur daarvoor, buiten op een trapje. ‘Ik vind het zo mooi dat ik binnen Enik de dingen op mijn eigen tempo en manier kan doen. Ik moet het zelf doen, maar niet alleen. En ik mag struikelen. Toen ik mijn beperkingen – zoals weinig energie – kon accepteren, gaf dat enorme vrije ruimte. Waardoor ik onbeperkt te werk kon gaan.’
Iedereen is welkom bij Enik, niets moet, je mag zijn zoals je bent, en doen, komen en gaan zoals je wilt. Ondanks alle verschillende persoonlijkheden heeft vrijwel iedereen eenzelfde warme, niet-oordelende en respectvolle belangstelling. Waar je ook mee worstelt, het mag er zijn. En doordat het er mag zijn, kan het oplossen. Het is ontroerend om te zien en horen hoe mensen bij Enik opbloeien. Hoe dapper ze over hun kwetsbaarheden praten en grenzen durven aan te geven. Ik zie bij Enik steeds weer zuivere, oprechte en krachtige mensen, die zich niet opdringen, welwillend luisteren – ook als iemand moeilijk to the point komt – en elkaar tot steun zijn. Het is een mini-maatschappij, zoals vrijwilliger Gerard zegt. Eentje waar iedereen kan gedijen en groeien. Een maatschappij die iedereen goed zou kunnen gebruiken, bedenk ik me als ik aan het einde van de dag op Utrecht Centraal alle onrustige blikken van de spitsreizigers zie. Het zou de wereld mooier en vrediger maken. Het geheim van Enik? Dat is de vrije ruimte die je innerlijke rust brengt.
Tekst: Berber Paarlberg
Beeld: Maartje Kuperus
Dit artikel verscheen eerder in Lister Magazine. Gratis exemplaar ontvangen? Mail naar communicatie@lister.nl.
Feiten en cijfers
- Enik Recovery College is opgericht in 2015.
- In 2019 kreeg Enik van de regio U16 een contract voor 9 jaar om meer herstelacademies in de regio te ontwikkelen. Inmiddels zijn er 7 locaties:
- Utrecht Hoograven
- Utrecht Overvecht
- Houten
- IJsselstein
- Nieuwegein
- Woerden
- Zeist en omgeving
- In 2024 kwamen er 1282 deelnemers naar Enik, van wie ongeveer 60 procent nieuw is. Er werken 194 vrijwilligers en 56 betaalde medewerkers.
- Iedereen kan bijdragen aan het zelfhulpprogramma van Enik en samen met een ervaren kracht activiteiten ontwikkelen.
- Activiteiten zijn kosteloos voor inwoners van de U16.
- Enik wordt bekostigd door de U16, de betrokken gemeenten en Lister.
- Het Trimbos Instituut doet wetenschappelijk onderzoek naar de werking van herstelacademies, waaronder Enik.
- Meer weten? www.enikrecoverycollege.nl
Het laatste nieuws
Forensische zorg bij Lister: ‘Je moet echt maatwerk leveren’
Getest en bewezen: Lister langs de wetenschappelijke meetlat
