Getest en bewezen: Lister langs de wetenschappelijke meetlat
4 augustus 2025
Mensen begeleiden met een psychiatrische kwetsbaarheid, hoe doe je dat? Door dingen te doen waarvan de werkzaamheid is bewezen. Wat zegt de wetenschap over 6 middelen die Lister inzet?
Lister biedt herstelondersteunende begeleiding. Cliënten worden geholpen om regie te nemen over hun eigen leven. De begeleiding draait dus niet om het ‘genezen’ of behandelen van een aandoening. Het gaat om het vinden van een manier om met een psychiatrische kwetsbaarheid een betekenisvol leven te leiden. Samen met de cliënt wordt gekeken naar diens wensen, dromen en mogelijkheden. De begeleiding sluit aan bij wat iemand zelf belangrijk vindt en aankan en richt zich op wonen, werken, sociale relaties en vrije tijd. Klinkt mooi allemaal. Maar hoe wordt dit dan gedaan?
In stapjes naar het doel
Wat? Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB)
Wat is het? De IRB, ontwikkeld in de Verenigde Staten, is bedoeld om mensen met een psychiatrische kwetsbaarheid te ondersteunen bij hun maatschappelijk herstel. Welke stappen zou een cliënt zélf willen zetten op het gebied van wonen, werken, leren, vrije tijd, sociale contacten en financiën? Met zijn begeleider bespreekt hij hoe die doelen kunnen worden bereikt. De begeleider helpt bij het behalen van de doelen. De IRB is opgedeeld in fases (verkennen, kiezen, verkrijgen en behouden), die aangeven hoe er volgens een bepaald proces stappen worden gezet en in hoeverre een cliënt zijn doelen heeft bereikt.
Wat zegt de wetenschap? De IRB is veelgebruikt en veelbeproefd. De meeste studies laten zien dat de IRB beter werkt dan andere vormen van begeleiding. ‘Ik ben er erg over te spreken’, vertelt Wilma Swildens, lector interprofessionele zorg in de ggz bij Hogeschool InHolland en senior onderzoeker bij Altrecht. Alleen op het gebied van betaald werk is de IPS-methode (zie verderop) op basis van onderzoek meer aanbevolen, zegt ze. Uit onderzoeken die ze zelf vanaf 2011 deed naar de werkzaamheid van de IRB blijkt dat de werkwijze in 40 tot bijna 50 procent van de gevallen succesvol kan zijn bij het bereiken van een gesteld doel. ‘Het is een heel heldere en effectieve benadering. Het is belangrijk dat je met cliënten gericht werkt aan doelen op het gebied van sociale contacten onderhouden, wonen, werk en activiteiten, en dat je dat doet volgens een vaste methodiek. Met de IRB kunnen begeleiders met cliënten het doel blijven volgen en daar via gerichte stappen aandacht aan besteden. Dat lijkt heel simpel maar daar heb je echt wel techniek voor nodig. Anders verlies je het doel uit het oog en laat je je afleiden door allerlei andere dingen die gebeuren in het leven van mensen. Die bredere aandacht is ook nodig, bijvoorbeeld als er acute problemen spelen. Maar belangrijk is dan dat het werken aan rehabilitatie erna weer wordt opgepakt doordat je heldere stappen volgens een bepaald proces hebt uitgezet. De IRB is bij uitstek een gerichte manier om doelen helder te krijgen en te bereiken. Onderzoek laat zien dat mensen die hun doelen halen ook een hogere kwaliteit van leven ervaren.’
Wat doet Lister? Lister heeft de IRB omarmd omdat hij perfect aansluit op de kerntaak: begeleiding op sociaal-maatschappelijk vlak om de zelfredzaamheid van cliënten te vergroten. Alle Lister-begeleiders zijn getraind in de IRB. Ook heeft Lister IRB-experts die collega’s extra ondersteuning bieden.
Motiveren kun je leren
Wat? Motiverende gespreksvoering
Wat is het? Het is een methode om met verschillende gesprekstechnieken gedragsverandering bij cliënten op gang te brengen. Het gaat dan vooral om ongezonde leefgewoonten, verslavingsgedrag en leefstijl. Eerst wordt de motivatie bij de cliënt verkend en verder ontwikkeld. Twijfels worden besproken en opgelost. Daarna wordt een plan gemaakt om verandering te bereiken. Het is de bedoeling dat cliënten zelf hun wensen en plannen bedenken en zo zichzelf motiveren. Belangrijk is verder dat de (werk)relatie met de begeleider zo goed mogelijk blijft. Ook als het tijdens het oefenen met het nieuwe gedrag even tegenzit.
Wat zegt de wetenschap? Motiverende gespreksvoering komt voort uit de verslavingszorg, waar het algemeen wordt toegepast. Studies laten inmiddels zien dat de methode ook op veel andere terreinen in de (geestelijke) gezondheidszorg kan werken.
Wat doet Lister? Alle begeleiders van Lister worden getraind in motiverende gespreksvoering. Die past naadloos in de visie van Lister: we accepteren de cliënt met al diens gedrag, overwegingen en normen en waarden. Lister probeert aan te sluiten bij de fase waarin een cliënt zich bevindt en van daaruit verder te gaan.
Hulp om de hoek
Wat? Gebiedsgericht werken
Wat is het? Om de drempel voor cliënten met een zorgbehoefte te verlagen, werken behandelaars en zorgverleners (Altrecht) en begeleiders (Lister) vanuit gezamenlijke locaties in de wijk. Zo kan er ook beter worden samengewerkt met andere hulpverleners in de directe nabijheid van cliënten.
Wat zegt de wetenschap? Altrecht-onderzoekers Welmoed van Ens en Wilma Swildens analyseerden in 2024 de meerwaarde van gebiedsgericht werken. Wat bleek? In wijken waar gebiedsgericht wordt gewerkt was het aantal opnamedagen van cliënten de helft minder dan in andere wijken. Dat scheelt geld, maar vooral een heftige ervaring voor de betrokkenen. ‘Op andere vlakken, zoals herstel, participatie en kwaliteit van leven, zagen we nog geen verschil tussen de wijken’, vertelt Welmoed. ‘Toch is het goed dat we deze methode blijven volgen, bijvoorbeeld aangevuld met rehabilitatiemethoden. Uit eerder onderzoek weten we dat het wijkgericht werken ook volgens cliënten zelf een waardevolle werkwijze is. Dat werd ook duidelijk uit interviews met cliënten. Die zeggen dat ze duidelijk baat hebben bij het werken vanuit de wijk. De zorg is laagdrempeliger. Ze hoeven niet naar een groot gebouw aan de andere kant van de stad. Als er iets is, zeggen ze, dan kan ik zó binnenlopen of hulpverleners komen bij me thuis. Mensen voelen zich veiliger in hun eigen wijk, ook als ze tijdelijk meer psychische problemen hebben. Cliënten merkten ook op dat de afstemming tussen hun hulpverleners bij Lister en Altrecht beter verliep. Dat ze van elkaar op de hoogte waren en elkaar goed wisten te vinden.’
Wat doet Lister? Samen met de zogeheten Functionele Assertive Community Treatment (FACT)-teams van Altrecht vormde Lister in totaal 14 gebiedsteams in en rond Utrecht. Beide organisaties zitten er onder één dak, dichtbij patiënten, cliënten én andere hulpverleners in de wijk. Bij het gebiedsgericht werken zijn daarnaast ook andere organisaties betrokken, zoals onder meer de verslavingszorg.
Herstellen op de werkvloer
Wat? Individuele Plaatsing en Steun (IPS)
Wat is het? IPS is ontwikkeld in de Verenigde Staten door Bob Drake en Debby Becker en is een methode om mensen met een ernstige psychische kwetsbaarheid te ondersteunen bij het zoeken, vinden en behouden van betaald werk. Ongeacht de afstand tot de arbeidsmarkt die iemand heeft. Er wordt snel naar werk gezocht en vervolgens worden deelnemers op de werkvloer begeleid. Dit duurt 3 jaar. Tijdens het IPS-traject is er nauwe samenwerking met de behandelaren en begeleiders van de deelnemer.
Wat zegt de wetenschap? IPS is uitgebreid getest op effectiviteit. Met de methode komen in 1,5 tot 2 jaar enkele tientallen procenten meer mensen aan regulier betaald werk dan met andere vormen van arbeidsreïntegratie, zo blijkt uit een reeks Amerikaanse studies. Ook Nederlands onderzoek laat zien dat IPS leidt tot beduidend meer mensen met betaald werk.
Wat doet Lister? Cliënten van Lister met een wens voor betaald werk kunnen hiervoor begeleiding krijgen met IPS. Een IPS-trajectbegeleider helpt dan met het zoeken, vinden en behouden van werk. Meer dan 100 Lister-cliënten bevinden zich momenteel in een IPS-traject. Volgens kenniscentrum Phrenos, dat de kwaliteit van IPS toetst, voert Lister de methode ‘voorbeeldig’ uit.
Gereedschap voor goed gevoel
Wat? Wellness Recovery Action Plan (WRAP)
Wat is het? WRAP is een zelfhulpmethode voor iedereen die persoonlijke verantwoordelijkheid wil nemen voor het eigen welbevinden en erachter wil komen wat voor hem of haar het beste werkt. WRAP werkt los van rollen en diagnoses. Ook is WRAP er niet ter vervanging van hulpverlening of medicatie. Zelfregie is belangrijk: jij beslist wat je deelt, wanneer en met wie. WRAP is in 1997 ontwikkeld door Mary Ellen Copeland, vanuit haar eigen ervaring met psychische ontwrichting. Tijdens een reeks van 8 bijeenkomsten wordt onder meer een ‘koffer’ gevuld met ‘gereedschap’ voor een goed gevoel, met daarin alles wat kan helpen om je welbevinden te vergroten.
Wat zegt de wetenschap? WRAP is uitgebreid onderzocht. Studies laten zien dat deelnemers het gevoel krijgen dat hun herstel ermee is geholpen en hun kwaliteit van leven is verbeterd.
Wat doet Lister? Lister biedt WRAP aan via het Enik Recovery College, en ook aan de eigen medewerkers via de Lister Academie.
Been there, done that
Wat? Ervaringsdeskundigheid
Wat is het? Bij de behandeling en begeleiding in de ggz worden steeds meer ervaringsdeskundigen ingezet: mensen die hun eigen ervaringen uit het verleden delen met patiënten en cliënten. Dat kan (h)erkenning en houvast bieden en kan het herstel ten goede komen.
Wat zegt de wetenschap? Mensen met een psychiatrische kwetsbaarheid hebben baat bij contact met ervaringsdeskundigen. Studies laten zien dat cliënten minder vaak worden opgenomen, meer eigenwaarde krijgen, meer sociale steun ervaren en sociaal beter gaan functioneren. Ervaringsdeskundigen geven cliënten het vertrouwen dat ze kunnen herstellen. Ze fungeren vaak als rolmodel en verkleinen het stigma dat cliënten nogal eens ervaren.
Wat doet Lister? Lister vindt de inbreng van ervaringsdeskundigen zeer waardevol. Op vele plekken in de organisatie zijn ze te vinden.
Tekst: Mark Traa
Beeld: Maartje Kuperus
Dit artikel verscheen eerder in Lister Magazine, het blad voor relaties en (nieuwe) medewerkers van Lister. Gratis exemplaar ontvangen? Mail naar communicatie@lister.nl.
Het laatste nieuws
Cliënt met kinderwens: ‘Veroordelen is de grootste valkuil’
Vers van de pers: Lister Magazine
